Jacobskruiskruid, een giftig onkruid om rekening mee te houden
Jacobskruiskruid is een giftig onkruid dat in de zomerperiode vaak voorkomt in weiden, akkers en bermen. De plant is voornamelijk giftig voor runderen en paarden en kan bij langdurige opname de lever beschadigen. Voor melkvee is extra waakzaamheid geboden omdat de toxische stoffen (pyrrolizidine alkaloïden genaamd) ook via de melk worden uitgescheiden, wat ook gevaarlijk is voor de mens. Hoe kun je vermijden dat je dieren de plant opeten?
Jacobskruiskruid draagt de wetenschappelijke Latijnse naam Senecio jacobaea. Het is een tweejarige plant die vooral groeit op open of kale plekken in de weide, op verschraalde ondergrond waar de bodem vertrappeld is, waardoor ze zonder veel weerstand kan groeien.
Schade aan de lever
Het gebeurt zelden dat dieren na opname van de plant acuut sterven. Wel worden de gifstoffen opgeslagen in de lever, wat op lange termijn schade veroorzaakt waardoor de lever niet meer goed functioneert. Meestal tonen de dieren minder opvallende symptomen zoals lusteloosheid, vermageren, slechte eetlust, diarree of problemen met vruchtbaarheid of melkproductie. Leverfalen kan zich ook uiten als koliek, geeuwen, coördinatiestoornissen, zonnebrand en geelzucht. Contacteer bij de eerste symptomen steeds je dierenarts om de oorzaak te achterhalen.
Tijdig maaien en afvoeren
Van juni tot oktober vormt de plant bloemetjes, daarna volgt pluisvorming (gelijkaardig aan de paardenbloem) en gaan de zaadjes zich verspreiden waardoor in de buurt weer nieuwe planten groeien. Een volwassen plant kan tot 200.000 zaadjes vormen, wat maakt dat de plant moeilijk uit te roeien is. Het komt er dus op aan om tijdig in te grijpen door te maaien vóór de zaadvorming. Laat het maaisel zeker niet liggen want de zaadvorming stopt niet na het maaien.
De plant heeft een onaangename smaak en geur zodat de meeste dieren ze links laten liggen, zelfs op een karige weide. Maar wanneer het gras gemaaid wordt om vers te voederen, herkennen de dieren de plant niet meer en nemen ze ze wél op. Ook al verdwijnt de bittere smaak en neem de toxiciteit af eens Jacobskruiskruid versnipperd of gedroogd (in hooi) is, toch blijft de plant gevaarlijk voor het dier.
Foto’s: Jacobskruiskruid is moeilijker herkenbaar als eenjarige plant (L), ze kan tot 90 cm hoog worden, de stengel is rood onderaan en groen bovenaan. Na de bloei volgt verdroging en pluisvorming (R).
Hoe herken je de plant?
Het eerste levensjaar is de plant moeilijk te herkennen maar ook dan is ze giftig. Op dat moment heeft ze groene veelvormige bladeren met een paarse kern en een rozetvormige groeiwijze laag tegen de grond.
Als 2-jarige plant is Jacobskruiskruid het gemakkelijkst te herkennen: ze is tussen 20 tot 90 cm hoog en heeft een typisch rode stengel met gele bloemetjes (gele bloemknop en gele bloemblaadjes). Het zijn de bloemetjes die het meeste gif bevatten. De stengel is alleen boven het midden vertakt en is meestal rood-paars maar soms ook groen. Aan de bovenkant is de stengel donkergroen en glad, de onderkant van de stengel heeft viltachtige haartjes. Als de plant begint te verdrogen worden de bloemblaadjes zaadpluisjes, in dit stadium is de plant nog moeilijk te herkennen.
Planten die erop lijken zijn Boerenwormkruid (niet giftig voor schapen, geiten en runderen maar wel voor paarden) en Sint-Janskruid (giftig voor schaap en rund maar niet voor geit en paard). Maar elke plant heeft haar eigen karakteristieken.
Preventie en aanpak
Het is aan te raden om op en rond de weide regelmatig te inspecteren op de aanwezigheid van deze en andere giftige planten en bomen. Chemische bestrijding is niet altijd mogelijk of toegelaten, en mechanische verwijdering is niet eenvoudig. Je kan Jacobskruiskruid handmatig verwijderen, maar let erop dat je de hele wortel uittrekt (best een schepje gebruiken) want restanten kunnen opnieuw uitgroeien tot een nieuwe plant. Doe ook handschoenen aan want de haartjes kunnen de huid irriteren. Laat de plant niet in de weide liggen als je ze uittrekt. Het is ook niet aan te raden om ze op de composthoop te gooien want zaadjes kunnen zich van daaruit nog steeds verspreiden. Daarnaast kan goed onderhoud van de weide ook helpen, zoals regelmatig bemesten en zaaien om kale plekken te vermijden waardoor de plant minder kans krijgt om te groeien. Je kunt de groei van deze plant ook onder controle houden door te zorgen voor een stevige ondergrond met een dichte bodem. Ook winterbegrazing door schapen of geiten kan helpen. Want in tegenstelling tot andere zoogdieren, zijn schapen minder gevoelig voor Jacobskruiskruid. Ze beschikken namelijk over enzymen in het maagdarmkanaal die de toxische stoffen gedeeltelijk onschadelijk maken.
Wanneer ingrijpen?
Zie je ongewoon gedrag bij je dieren, zoals bijvoorbeeld lusteloosheid, vermageren of problemen met melkproductie? Check dan zeker of er in hun omgeving giftige planten te vinden zijn. Heb je een dier dat gestorven is met een onduidelijke oorzaak? Weet dat je bij DGZ terecht kunt voor pathologisch onderzoek waarvan de resultaten je kunnen helpen om je andere dieren te beschermen.